Dictionary of Welsh Biography

CONWY family Botryddan, Conwy a fu farw 21 Medi 1431, wraig o Gymraes yn Marsli (neu Mallt) ferch Maredudd ap Hywel ap Dafydd, Cefn-y-fan, cyndad Wynniaid Gwydir ac erbyn dyfod Elisabeth I i'r orsedd yr oedd y teulu wedi bwrw ei wreiddiau'n ddwfn yn naear Sir y Fflint. Mab Siancyn a Marsli oedd SIÔN AER HEN (?1435 - Medi 1486). Bu Siôn yn briod ddwywaith. Mab o'r wraig gyntaf, Alis Minshull o swydd Gaer, oedd Syr HUW CONWY
COSLETT, COSLETT (Carnelian; 1834 - 1910), glöwr a bardd Ebrill 1910 ym Mhontypridd, a chladdwyd ef ym mynwent Y Groes Wen, lle, yn ddiweddarach, yr adeiladwyd cofgolofn iddo (llun yn Cymru, O.M.E., xliii, 229). Yr oedd ei frawd hynaf, WILLIAM COSLETT (Gwilym Elian, 1831 - 1904), swyddog mewn glofa, yn fardd hefyd. Trechodd Islwyn mewn llawer eisteddfod, ond ni fu yntau erioed yn llwyddiannus mewn eisteddfod genedlaethol. Bu ef farw 22 Medi 1904 yng
CRADOCK, Syr MATHEW (1468? - 1531), swyddog brenhinol yn Ne Cymru Yr oedd yn un o ddisgynyddion Einion ap Collwyn, ac yn fab i Richard ap Gwilim ap Evan ap Cradock Vreichfras a Jennet Horton o Gastell Cantelupeston (Candleston), ger Newton, Sir Forgannwg. Fel swyddog dywedir iddo fod yn feddiannol ar awdurdod mawr yn Ne Cymru. Disgrifir ef ar ei feddfaen fel dirprwy i Charles, iarll Worcester, ym Morgannwg, fel canghellor y cyfryw, ac fel ystiward Gŵyr a
CUNEDDA WLEDIG (fl. 450?), tywysog Prydeinig cysylltiadau â Maelgwn ac enwau naw mab Cunedda, a'i alw ef ei hun yn fab Edern ap Padarn Beisrudd ap Tegid. Er bod yr achau hyn ymhell ar ôl amser Cunedda, y mae'r hanes, a geir ynddynt yn weddol gywir. Tardda'r hen ffurf Gymraeg ' Cunedag ' o'r enw Celtaidd ' Counodagos ' yn golygu 'arglwydd da,' ac y mae'r enwau Eternus, Paternus, a Tacitus yn awgrymu i'r teulu fyw mewn awyrgylch Rufeinig am genedlaethau
CYBI (fl. 550), sant Yn yr achau gwneir ef yn fab Selyf ap Geraint ab Erbin. Ysgrifennwyd ei 'fuchedd' mewn dwy ffurf, yn Lladin, tua'r flwyddyn 1200; rhaid amau eu gwerth, er efallai cywir ei ddisgrifio (fel y gwneir yn y 'fuchedd') yn fab i uchelwr yng Nghernyw a oedd yn ' princeps militae ' (sef penteulu) mewn llys rhwng afonydd Tamar a Llynher - Gelliwig, efallai. Ei brif sefydliad oedd Caer Gybi, lle yr
CYFEILIOG (d. 927), esgob Llandaf yr oedd pump yn diroedd yn Gwent, sef Trefynwy, Roggiet, Pool Meyrick, Bishton, a Caldicot. Brochwel ap Meurig, brenin Gwent yn adeg Asser, oedd y rhoddwr; rhoddwr arall oedd Hywel ap Rhys, brenin Glewysing (Morgannwg yn awr); y trydydd rhoddwr ydoedd Arthfael, mab Hywel.
CYFFIN, ROGER (fl. c. 1587-1609), bardd gerddi caeth rai moliant, marwnad, gofyn, a diolch (i Ogleddwyr a Deheuwyr), crefyddol, moesol, a serch. Ceir ymrysonau barddol rhyngddo â Gruffudd Hafren (Cwrtmawr MS 206B (101)), Richard Davies, esgob Tyddewi (Cwrtmawr MS 222D (28)), a Dafydd Llwyd o Ddolobran (Aberdâr MS. 1 (578)). Canodd ar ddigwyddiadau cyfoes hefyd; er enghraifft, cywydd ar Gynllwyn y Powdr Gwn, 1605, sydd hefyd yn canmol y
CYNAN ab IAGO (d. 1060?), tywysog a alltudiwyd mab Iago ab Idwal, yn disgyn o Rodri Mawr, ac arglwydd Gwynedd o 1033 hyd 1039. Pan lofruddiwyd Iago yn 1039 gan ei wŷr ei hun a dyfod Gruffydd ap Llywelyn, o linach arall, i awdurdod, ffoes Cynan i blith Daniaid Dulyn. Yno priododd Ragnhildr, ŵyres Sitric 'â'r farf sidanog' (bu farw 1042), ac felly daeth i berthyn i'r teulu brenhinol. Yn ôl David Powel (Historie of Cambria) fe ymdrechodd
CYNAN ab OWAIN (d. 1174), tywysog flaenllaw pan oeddid yn gwrthwynebu Harri II yn 1157 - gyda'i frawd Dafydd bu iddo gyfran yn yr ymosodiad sydyn yng nghoedydd Penarlag a fu bron yn achos i ymgyrch y brenin fethu'n gyfan gwbl. Daeth yr hyn a wnaeth yn 1159, pan geisiodd pum iarll ddal Rhys ap Gruffydd, â llai o glod iddo. Pan fu farw ei dad yn 1170, y mae'n debyg fod Cynan yn teyrnasu ar Eifionydd, Ardudwy, a Meirionnydd, a fu'n
CYNAN ap HYWEL (d. 1242?), tywysog a sefydlwyd gan ei dad Hywel Sais (bu farw 1204) yn St Clears ac a gydunai fel rheol â Maelgwn ap Rhys yn y cwerylon teuluol. Ceir sôn amdano gyntaf yng ngosgorddlu Maelgwn pan gymerwyd ef yn garcharor yn 1210 gan ei gefndyr Rhys ac Owain yr amser yr ymosodwyd ganddynt ar wersyll eu hewythr yn Cilcennin. Daw i'r golwg yn nesaf yn 1223, pryd y'i ceir yn erbyn Llywelyn, tywysog y Gogledd, ac yn
CYNAN DINDAETHWY (d. 816), tywysog ôl yn 816, eithr bu farw'r flwyddyn honno. Yn ôl hanes bywyd Gruffydd ap Cynan, ei ddisgynnydd, o Gastell Dindaethwy yr oedd Cynan; barnwyd mai'r amddiffynfa sydd ar fryn gerllaw Plas Cadnant ym mhlwyf Llandysilio oedd y lle hwnnw. Gadawodd ferch o'r enw Ethyllt (am y ffurf gweler Rhys, Celtic Folklore, 480, n.) a ddaeth yn fam Merfyn Frych (bu farw 844) ac felly'n gychwynnydd llinach brenhinol
CYNDEYRN, sant Coffeir y sant hwn yn Llangyndeyrn yn Sir Gaerfyrddin. Yn ôl achrestrau'r cyfnod canol diweddar yr oedd yn fab i Sant Cyngar ap Garthog ap Ceredig ap Cunedda Wledig. Dethlid ei wyl ar 25 Gorffennaf, yn ôl yr hen ddull. Heddiw cynhelir y ffair yn gysylltiedig â'i wyl ar 5 a 6 Awst yn Llangyndeyrn. Ni ddylid cymysgu rhwng ei dad, Cyngar, a'r sant Cyngar / Docwin / Dochau.

Search results

85 - 96 of 1353 for "dafydd ap gwilym"