Dictionary of Welsh Biography

CRISTIOLUS MÔN - see HUGHES, DAVID
CUNEDDA WLEDIG (fl. 450?), tywysog Prydeinig Gwyddelod Môn. Gellir yn rhesymol iawn dderbyn yr hanes hwn i ddangos sut y bu i Gristion Brythonig o lannau'r afon Forth yn y Gogledd, pan oedd awdurdod Rhufain yn darfod ym Mhrydain, ymlid y Gwyddyl o dde-orllewin Cymru a gosod sylfeini Gwynedd y Canol Oesoedd. Awgrymwyd i Cunedda a'i lu deithio tua'r de yn unol â'r cynllun a ddyfeisiwyd gan Stilicho, pan oedd hwnnw, ychydig cyn y flwyddyn 400, yn
CYBI (fl. 550), sant , yng nghanol Môn, eithr gall fod yr ansoddair yn cael ei arfer am Gybi ers hen amser. Enwyd Llangybi yn Lleyn, Llangybi yn Sir Aberteifi, a Llangibby yn sir Fynwy, arno. Yr oedd Ffynnon Gybi yn Sir Gaernarfon yn bur bwysig; dangosid Cadair Gybi yno hefyd. Ceir dwy eglwys yng Nghernyw yn gysegredig iddo - Cuby (gerllaw Tregony) a Duloe. Disgybl iddo ydoedd CAFFO, a goffeir yn Llangaffo (Merthyr Caffo
CYNAN DINDAETHWY (d. 816), tywysog Yn ôl yr achau hynaf yr oedd yn fab Rhodri, ŵyr Cadwaladr (bu farw 664). A chofio, fodd bynnag, i Rodri (Rhodri Molwynog, fel rheol) farw yn 754 ac mai yn 813 y sonnir gyntaf am Gynan, rhaid ystyried yr ach yn wallus. Mewn cysylltiad ag ymgais â Hywel (brawd iddo, yn ôl Dr. David Powel) i'w gyfrif yn bennaeth Môn y daw enw Cynan i dudalennau hanes. Yn 814, Hywel a orfu; enillodd Cynan yr ynys yn
CYNGAR (fl. 6ed ganrif), sant enw nawddsant eglwys Llangefni ym Môn ac eglwys yr Hôb yn Sir y Fflint. Dywed ail 'fuchedd' Cyngar Sant mai yr un oedd ef â Doccuinus Sant, ond mae'n amheus a oes rheswm digonol dros dderbyn hyn yn derfynol. Anrhydeddir Cyngar Sant hefyd yng Ngwlad yr Haf, yng Nghernyw, ac yn Llydaw. Fel canlyniad i ddryswch rhwng mwy nag un sant yn dwyn yr enw hwn, enwir 7 a 27 Tachwedd fel dydd gŵyl Cyngar Sant.
DAFYDD ab OWAIN (d. 1512), abad ac esgob , Ieuan ap Tudur Penllyn, Ieuan Deulwyn, Ieuan Llwyd Brydydd, Lewis Mon (2), Owain ap Llywelyn Moel, Rhys Pennardd, Tudur Aled (9), a William Egwad.
DAFYDD ab OWAIN GWYNEDD (d. 1203) ; dechreuodd ryfela y flwyddyn honno gyda chyrch ar Degeingl lle y cafodd ysglyfaeth mawr. Rhoes marw ei dad ym mis Tachwedd 1170 gyfle newydd; ymosododd ef a'i frawd Rhodri ar eu hanner-brawd Hywel ab Owain mewn brwydr gerllaw Pentraeth ym Môn a'i ladd. Yn 1173 ymosododd ar hannerbrawd arall, Maelgwn ab Owain, a'i yrru ar ffo o Fôn i Iwerddon. Ei flwyddyn fwyaf lwyddiannus ydoedd 1174; troes allan ei holl
DAFYDD ALAW (fl. 1550), bardd o Fôn a raddiwyd yn Ddisgybl Ysbâs Cerdd Dafod yn ail eisteddfod Caerwys, 1568. Canodd farwnad i Lewis Môn (NLW MS 1553A), a dichon ei fod yn ddisgybl i'r gŵr hwnnw. Moliant i rai o uchelwyr Môn, c. 1535-1570, yw ei waith bron yn gyfan gwbl: ceir peth ohono yn Llanstephan MS 123, Llanstephan MS 125 a Llanstephan MS 133. Cyfeirir at ei lyfr achau yn Peniarth MS 134.
DAFYDD AP GWILYM (c. 1315 - c. 1350), bardd Nghaerfyrddin. Mae'n dra phosibl mai copi yn llaw'r bardd ei hun yw hwn, ac yma y ceir y ffurf lawnaf ar ei enw, Dafydd Llwyd fab Gwilym Gam. Bu Dafydd yn clera yng Ngwynedd yn ogystal, fel y dengys cerddi mawl ganddo i Ddeon Bangor ac i dref Niwbwrch ym Môn. Lleolir un o'i gerddi digrif yn Niwbwrch hefyd, a sonia mewn cerdd arall am y profiad ysgytwol o weld merch brydferth yng Nghadeirlan Bangor. Ond
DAFYDD BENFRAS (fl. 1230-60), bardd Enw ei dad oedd Llywarch, a Môn oedd ei gartref. Canodd fawl i Lywelyn ab Iorwerth, a marwnad iddo (1240). Canodd farwnadau hefyd i Ruffudd ap Llywelyn (1244) a Dafydd ap Llywelyn (1246). Yn fuan wedi i Lywelyn ap Gruffudd gychwyn ar ei ymgyrchoedd yn erbyn ei frawd Owain yn 1255 ac yn erbyn Saeson y Berfeddwlad yn 1256, cawn Ddafydd Benfras yn canu iddo yntau, a cheir cyfeiriadau yn ei awdlau at
DAFYDD LLWYD (d. 1619) HENBLAS,, bardd ac ysgolhaig O deulu bonheddig yr Henblas, (Llangristiolus, Môn) y dywedir iddo raddio yn B.A. o S. Edmund Hall, Rhydychen. Priododd Catrin ferch Rhisiart Owen o Benmynydd a bu iddynt tuag wyth o blant, a thri o'r meibion yn glerigwyr. Yn ôl Lewys Dwnn a J. E. Griffith bu'n briod hefyd gyda Siân ferch Llywelyn ap Dafydd o Landyfrydog (a honno'n wraig gyntaf iddo yn ôl Dwnn), Soniwyd am ei ysgolheictod a
DAFYDD LLYFNI (fl. diwedd yr 16eg ganrif), bardd Cedwir yn NLW MS 1559B garol gyffes o'i eiddo, ac yn Llanstephan MS 125 ddau gywydd gofyn anghyflawn, y naill i wŷr Môn a'r llall i wŷr Llanllyfni a Harri Glyn.

Search results

25 - 36 of 403 for "Môn"