Dictionary of Welsh Biography

GWILYM RYFEL (fl. 12fed ganrif), bardd Nid erys o'i waith ond dwy gadwyn o englynion dadolwch i Ddafydd fab Owain Gwynedd. Gellir eu dyddio rhwng 1174 a 1175 pan oedd Dafydd yn rheoli rhannau helaeth o Wynedd gan gynnwys Môn. Y mae Gwilym Ryfel yn un o'r cymdeithion y galerir gan Gruffudd ap Gwrgenau ar ei ôl mewn un o gyfres o englynion mirain, ac o'r englyn hwn (Hendregadredd MS. 76a, The Myvyrian Archaiology of Wales, 257a) casglwn
GWYNN, EIRWEN MEIRIONA (1916 - 2007), gwyddonydd, addysgwr ac awdur ffiseg, mathemateg a chemeg y'i denwyd, a hynny yn sgil dylanwad athrawon ysbrydoledig a chefnogaeth ei thad. Amgylchiadau'r ysgol a'i thad a fu hefyd yn gyfrifol am gychwyn ei hymlyniad oes wrth Blaid Genedlaethol Cymru - yn Llys Derwydd y cyfarfyddai pwyllgor Ynys Môn Y Blaid ddiwedd y 1920au a dechrau'r 1930au a'i thad safodd feichiau dros Lewis Valentine yn dilyn llosgi Penyberth yn 1936. Ymunodd
HENRY (1457 - 1509), brenin Lloegr brenin, yr oedd amryw Gymry ymysg gwyr y llys, megis un o'i gefndryd o deulu Penmynydd, a Roland Velvile (y dywedid ei fod yn fab gordderch i'r brenin), a gafodd diroedd a swydd ym Môn yn ddiweddarach. Y mae copi o ewyllys Roland Vevile (ei dyddiad yw 6 Mehefin 1535) yn NLW MS 1600E, t. 94. Eto i gyd, mor ansicr oedd Harri ar ei orsedd ac mor ddiorffwys y bu'n rhaid iddo wylio dros ei fuddiannau fel
HEMP, WILFRID JAMES (1882 - 1962), hynafiaethydd Ewlo; cloddio ac atgyweirio beddau megalithig yr oes Neolithig - Capel Garmon, Clwyd; Bryn Celli Ddu a Bryn yr Hen Bobl, Môn. Ar yr un pryd ysgrifennai adroddiadau a chyfarwyddiaduron ar y rhain ac ar lawer testun arall. Yn 1928 fe'i penodwyd trwy Warant Frenhinol yn ysgrifennydd y Comisiwn Brenhinol ar Henebion Cymru a Mynwy, a gyhoeddodd gyfrol ar henebion Môn yn 1937. Gohiriwyd y gwaith ar gyfrol
HERBERT family (IEIRLL POWYS ('POWIS')), ngwrthryfel 1715. Disgrifir y ddihangfa yn A Letter from Winifred Herbert … to her sister, 1827. Yr oedd ei unig fab WILLIAM, ARGLWYDD HERBERT (c. 1665 - 1745) yn was anrhydedd yng nghoroniad Iago II, ac yn ddirprwy-raglaw siroedd Môn, Caerfyrddin, Caernarfon, Meirion, Mynwy, a Phenfro yn 1688. Carcharwyd ef ar ddrwgdybiaeth o deyrnfradwriaeth yn 1689, a'i roi ar herw yn 1696, ond trwy wall technegol
HERBERT family, ieirll Pembroke (o'r ail greadigaeth) Herbert, arglwydd Herbert (Cherbury) wedi hynny; ceisiasai Philip cyn hyn, eithr yn ofer, ennill serch merch Syr William Herbert, St. Julians (bu farw 1593), cyn iddi ddyfod yn wraig i Edward Herbert - a bu'r anghydwelediad hwn heb ei derfynu hyd nes y prynodd yr arglwydd Herbert y castell yn ei ôl yn 1617. Ar 16 Mehefin 1605 dewiswyd Philip Herbert yn ganghellor a siamberlen Môn, Caernarfon, a
HOLLAND family yn bleidiol i achos Owain Glyn Dŵr. Cafodd Robin ddau fab y bydd a fynnom a hwy: HOWEL HOLLAND (a) o'r (3) PENNANT (Pennant Ereithlyn, Eglwys-bach, sir Ddinbych; J. E. Griffiths, op. cit., 24). Mab i hwn, John Holland (siryf Môn yn 1461), a briododd ag Elinor ferch Ithel ap Hywel o'r Berw yn Llanfihangel Ysgeifiog (Môn), ac a ddaeth felly'n hynaif Holandiaid y (4) Berw (J. E. Griffiths, op. cit
HOWE, ELIZABETH ANNE (1959 - 2019), ecolegydd 1991 a pharhaodd yn y swyddogaeth honno gyda Cyfoeth Naturiol Cymru tan ei marwolaeth. Hi oedd awdur y ddwy bennod ar amffibiaid ac ymlusgiaid Môn yn A New Natural History of Anglesey, a gyhoeddwyd gan Gymdeithas Hynafiaethwyr Môn yn 1990. Prif etifeddiaeth Howe ym maes cadwraeth yw ei gwaith fel cydawdur y gyfrol glodfawr Habitats of Wales: A Comprehensive Field Survey, 1979-1997, a gyhoeddwyd gan
HOWEL ap GRUFFYDD (fl. yn ddiweddar yn y 13eg ganrif) weithiau rhwng Hywel a gŵr arall o'r un enw a oedd yn blodeuo, yn ôl pob tebyg, c. 1300; dywedir fod yr Hywel hwnnw yn disgyn o Hwfa ap Cynddelw ac yn hynafiad i amryw o deuluoedd llai pwysig ym Môn ac Arfon.
HUGHES, CLEDWYN (BARWN CLEDWYN O BENRHOS), (1916 - 2001), gwleidydd cyfamser, wrth ystyried amgylchiadau cyfoes a darllen dadansoddiadau radicalaidd o gymdeithas, symudodd i gyfeiriad y Blaid Lafur. Wedi ymgymhwyso'n gyfreithiwr ym 1940 ymunodd Hughes â Gwasanaeth Wrth-gefn Gwirfoddol y Llu Awyr, mewn swydd weinyddol gan gyrraedd rheng Awyr-lifftenant. Yn ystod ei wasanaeth yn y llu awyr fe'i dewiswyd yn ymgeisydd y Blaid Lafur dros etholaeth Môn yn Etholiad Cyffredinol
HUGHES, DAVID (Cristiolus Môn; 1810 - 1881), ysgolfeistr a cherddor Ganwyd yn Llangristiolus, Môn. Bu'n cadw ysgol yn Nhrefdraeth a lleoedd eraill ym Môn, ac yn Rhewl gerllaw Rhuthun. Gadawodd y swydd o ysgolfeistr ac aeth yn ddarllenydd i swyddfa Thomas Gee, Dinbych. Wedi hynny bu'n llyfr-rwymydd, crefft a ddysgodd ei hun. Rhoddodd y gwaith o rwymo llyfrau i fyny, a phenodwyd ef yn gyfrifydd i John Parry, gwneuthurwr menyg, Dinbych a Chroesoswallt, a daliodd y
HUGHES, HENRY BAILEY (1833 - 1887), offeiriad Catholig Ganwyd yng Nghaernarfon, lle'r oedd ei dad, y Parch. Howell Hughes, yn gurad. Yn ddiweddarach bu ei dad yn rheithor Trefriw (1833-9) a Rhoscolyn, Môn (1839-48). Ymunodd Henry Bailey ag Eglwys Rufain pan tua 16 oed. Bu yn y Coleg Dominicaidd yn Lisbon ac ar deithiau cenhadol yn Ewrob, Affrica, a'r Unol Daleithiau. Pan ddychwelodd i Gymru sefydlodd ar ynys Sant Tudwal, ar arfordir Llŷn, a bu'n

Search results

97 - 108 of 403 for "Môn"