Dictionary of Welsh Biography

ANARAWD ap GRUFFYDD (d. 1143), tywysog , gyda'i frawd Cadell, ymunodd Anarawd ag Owain a Chadwaladr, a oedd y pryd hwn ag awdurdod ganddynt ar Geredigion, i ymosod ar gastell Aberteifi, a ddelid o hyd gan y Normaniaid; daeth llu cryf o longau'r Vikingiaid i aber Teifi i gynorthwyo'r ymgyrch; eithr cytunwyd ar heddwch a pheidiwyd â rhyfela. Ceir Anarawd eto'n ochri gyda gwŷr y Gogledd yn 1140 pan apeliodd Owain a Chadwaladr at yr esgob Bernard
BOWEN, EVAN RODERIC (1913 - 2001), gwleidydd Rhyddfrydol a chyfreithiwr Cymru. Fel bargyfreithiwr, prif fyrdwn ei waith oedd yr iawndal a delid i weithwyr, a magodd yn ogystal ddiddordeb arbennig mewn gweinyddiaeth llywodraeth leol. Adlewyrchwyd ei deyrngarwch i ddiwylliant Cymreig yn y rhan a chwaraeodd yng ngweithgareddau Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion ac Urdd Gobaith Cymru. Gwasanaethodd hefyd fel cynghorydd cyfreithiol i'r Teifi Net Fisherman's Association
CADELL ap GRUFFYDD (d. 1175) Mab Gruffydd ap Rhys (bu farw 1137). Clywir sôn amdano gyntaf yn 1138; yn y flwyddyn honno dug ef a'i frawd Anarawd, ynghyd ag Owain a Chadwaladr o Wynedd, 15 o longau rhyfel Danaidd - o Ddulyn, y mae'n fwy na thebyg - hyd at aber afon Teifi, mewn ymgais i gymryd tref Aberteifi, y lle olaf a oedd o dan lywodraeth y Normaniaid yng Ngheredigion. Yn ystod y blynyddoedd nesaf yr oedd yn ddinod o'i
CADWALADR (d. 1172), tywysog odre'r dalaith, gan orchfygu'r ymfudwyr dieithr mewn brwydr yn Crug Mawr, heb fod nepell o dref Aberteifi. Yn 1137 cwblhaodd y ddeufrawd eu concwest trwy gymryd cestyll yn nwyrain a de Ceredigion; trwy iddynt fynd yn feiddgar dros afon Teifi daeth Caerfyrddin hefyd i'w meddiant. Dyna eithafbwynt eu hennill; yn 1138 methasant, hyd yn oed gyda chymorth llongau rhyfel Danaidd, â thorri i lawr wydnwch
CARPENTER, KATHLEEN EDITHE (1891 - 1970), ecolegydd gweithfeydd. Astudiodd ardal o amgylch Aberystwyth yn cwmpasu rhyw 390km2, o lefel y môr hyd y blaenddyfroedd ar Fynyddoedd Elenydd, gan gymharu afonydd llygredig yr ardal honno â dyfroedd cymharol ddilwgr afon Teifi i'r de ac afon Dyfi i'r gogledd. Cynhyrchodd Carpenter rai o'r asesiadau manwl cyntaf o ffawna dŵr rhedegog Prydain, gan restru rhywogaethau a'u rhannu'n grwpiau ecolegol. Mae diagram 'food
CARTER, ISAAC (d. 1741), argraffydd a gaiff y clod o sefydlu'r wasg argraffu barhaol gyntaf yng Nghymru Sefydlodd Carter ei wasg yn Atpar (a elwid hefyd yn ' Trefhedyn') ym mhlwyf Llandyfriog, Sir Aberteifi, sef yn y rhan honno o dref Castellnewydd Emlyn sydd ar ochr Sir Aberteifi i afon Teifi. Yn 1718 y daeth y pethau cyntaf allan o'r wasg, sef dwy faled - Cân o Senn i'w hen Feistr Tobacco, gan Alban Thomas, a Cân ar Fesur Triban ynghylch Cydwybod a'i Chynheddfau, y ddau gyhoeddiad yn nodedig o
DAFYDD ap GWILYM (fl. 1340-1370), bardd ' a ' bardd glan Teifi.' Y tebyg yw iddo dreulio llawer o'i oes, ac efallai ymgartrefu, yn Emlyn gyda'i ewythr Llywelyn ap Gwilym. Ni wyddys dim o hanes Dafydd ei hun ond yr hyn y gellir ei gasglu oddi wrth ei waith, ac ychydig iawn yw hynny. Tebyg ei fod wedi crwydro pob rhan o Gymru. Yr oedd yn adnabod Gruffudd Gryg o Fôn a Madog Benfras o Faelor. Canodd i Rosyr (Niwbwrch), a dywaid iddo fod yn
DAFYDD EMLYN (fl. 1603-22), prydydd ac, yn ôl Moses Williams, offeiriad [Gweler hefyd: Moses Williams.] Y mae'r ffugenw Emlyn yn awgrymu ei fod yn hanu o gyffiniau Teifi. Canodd yn y mesurau caeth i deuluoedd yng Nghemais, megis Henllys (1603), Llwyn Gwair, Tre Wern (1614) a Phen-y-benglog (1618, 1622), yn Nhrum Saran, ac ym Margam. Gellir gweld peth o'i waith yn ei law ei hun yn Llanstephan MS 38 a B.M. MS. 48.
DAFYDD GLAN TEIFI - see SAUNDERS, DAVID, II
DAFYDD NANMOR (fl. 15fed ganrif), bardd a phlaid Iorc arno yn 1468. Gan i'r brwydro yn Ffrainc ddarfod yn 1453, deil T. Roberts fod yn rhaid amseru ymadawiad Dafydd o Wynedd cyn y flwyddyn honno, a chyfrif gywyddau Gwen fel ei gyfansoddiadau cynharaf (The Poetical Works of Dafydd Nanmor, xvii-xix). Cafodd nawdd yn y De, yn llysoedd Rhys ap Meredudd o'r Tywyn (ger aber afon Teifi), ei feibion, a'i geraint. Nodir y Tŷgwyn-ar-Daf fel y man
DAVIES, JOHN PHILIP (1786 - 1832), gweinidog gyda'r Bedyddwyr, esboniwr, diwinydd Ganwyd 9 Mawrth 1786, mab i David Davies, clerigwr ym Mangor Teifi a Henllan, Ceredigion. Ymunodd â'r Bedyddwyr yn Nhrefach ac ymaelodi'n ddiweddarach yn Llandysul, lle y gweinidogaethai Daniel Davies, brawd ei dad. Dechreuodd bregethu yn 1804, ac ar gymhelliad Titus Lewis aeth' ar daith genhadol i'r Gogledd ac ymsefydlodd yn weinidog ar Fedyddwyr Sir y Fflint yn Nhreffynnon yn 1810. Symudodd i
DEWI TEIFI - see MORGAN, DEWI

Search results

1 - 12 of 35 for "Teifi"