Dictionary of Welsh Biography

ANARAWD ap RHODRI (d. 916), tywysog Mab hynaf Rhodri Mawr. Pan laddwyd ei dad yn 878 gan wŷr Mercia daeth Anarawd yn bennaeth Môn a rhannau cyfagos Gwynedd. Efe, yn ddiau, oedd y gorchfygwr yn y frwydr ar lannau'r Conwy yn 881 - buddugoliaeth a gyfrifai'r Cymry yn arwydd o ddial Duw am Rodri. Ar y cyntaf ceisiodd Anarawd ei nerthu ei hun trwy ymuno â brenhiniaeth Ddanaidd York; ond ni fu'r ymuno o fawr fudd iddo a throes yn hytrach
ANIAN (d. 1306?), esgob Bangor Olynydd Richard (bu farw 1267). Cawsai y cabidwl ganiatâd i ethol ar 8 Tachwedd 1267; ar 12 Rhagfyr cadarnhaodd y brenin ddewisiad Anian, archddiacon Môn, ac fe'i cysegrwyd ef yng Nghaergaint cyn diwedd y flwyddyn. Yr oedd cymod Trefaldwyn yr Hydref cynt wedi peri mai Llywelyn ap Gruffydd oedd y gwr pwysicaf mewn cylchoedd Cymreig, ac am rai blynyddoedd bu Anian ac yntau mewn cytgord clos. Bu'n
BARDD DU MÔN - see WILLIAMSON, ROBERT
BARDD MÔN - see JONES, EDWARD
BARRINGTON, DAINES (1727/1728 - 1800), barnwr, hynafiaethydd, a naturiaethwr cylchdaith Môn, Caernarfon, a Meirionnydd (y Sesiwn Fawr); yn ddiweddarach yr oedd yn farnwr yng nghylchdaith Caer - yn ystod y cyfnod hwnnw y bu'n cydeistedd â'r barnwr (yr arglwydd) Kenyon i glywed apêl am ohirio praw deon Llanelwy, sef William Davies Shipley. Deuai'r swyddi hyn ag ef yn fynych i Ogledd Cymru, a phan nad oedd ar gylchdaith gohebai â rhai o brif hynafiaethwyr a naturiaethwyr y wlad. Yr
BAYLY, LEWIS (d. 1631), esgob ac awdur 1631. Ei ail wraig oedd Ann, merch Syr Henry Bagenal o Castle Newry yn Iwerddon a Phlas Newydd ym Môn; daeth EDWARD BAYLY, ei wyr, yn berchen ystad Plas Newydd; a'i wyr ef, HENRY BAYLY, a gymerodd drosodd enw ac arfbais teulu Paget (fel 9fed barwn); ei fab hynaf ef oedd yr Ardalydd Môn 1af, 'Marquis Waterlw.' THOMAS BAYLY (1608 - c.1657) Bu i Thomas, un o feibion yr esgob, yrfa fel Protestant ac fel
BODVEL family Bodfel, Caerfryn, . yno yr un pryd. Ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno aeth Bodvel a'i deulu i Gaerfryn, a bu'n amlwg i ddechrau fel llywodraethwr Caernarfon, yna fel cyrnol yn amddiffyn Môn, ac wedi hynny yn y drafodaeth cyn traddodi'r ynys i'r blaid arall fis Gorffennaf 1646. Atafaelwyd ei ystadau fis Tachwedd 1647 a bu raid iddo hefyd dalu dirwyon oherwydd iddo gynorthwyo pleidwyr y brenin a wrthryfelodd yn sir Fôn
BREESE, EDWARD (1835 - 1881), hynafiaethydd ymestyn dros flynyddoedd lawer, a chyda chymorth ei lyfrgell breifat ardderchog, cyhoeddodd, yn 1873, Kalendars of Gwynedd, cyfrol yn cynnwys cofnod llawn o enwau prif swyddogion cyhoeddus siroedd Môn, Caernarfon, a Meirionnydd (uchel siryfion, aelodau seneddol, etc.), sydd yn parhau hyd heddiw'n waith cyfeirio y gellir dibynnu arno. Bu farw 10 Mawrth 1881, gan adael chwech o blant; daeth tri ohonynt yn
BRWMFFILD, MATHEW (fl. 1520-1560), bardd Brodor o Faelor oedd yn ôl Cwrtmawr MS 12B, t. 629. Yn ei gywydd 'I Sant Tydecho a dau blwy Mowthwy,' wedi canmol Llanymawddwy a Mallwyd fel ei gilydd, dywed mai am Fallwyd yr hiraethai fwyaf. Canodd gywyddau mawl i Risiart ap Rhys ap Dafydd Llwyd o Ogerddan tua 1520; i Rys ap Howel o Borthamyl, Môn, 'o fewn mis Tachwedd 1539 '; i Lewis Gwynn a fu farw tua 1552; ac i Siôn Wynn ap Meredith o Wydyr
BULKELEY family Un o'r teuluoedd mwyaf pwerus yng Nghymru i gyd; eu pencadlys oedd Baron Hill ger Biwmares. Yn eu llawn dwf yr oedd iddynt diroedd yn chwe chwmwd Môn, a buddiannau lawer yng ngorynys y Creuddyn, tre Conwy, a dau gwmwd Arllechwedd; dalient eiddo pwysig ar draeth Hirael ym Mangor ac yn nhre Caernarfon; drwy briodas y 6ed Viscount ag Emma, merch ac aeres Thomas Rowlands o'r Caerau, cawsant yr ystad
BULKELEY, WILLIAM (1691 - 1760), sgwïer a dyddiadurwr O Frynddu, Môn. Ganwyd 4 Tachwedd 1691. Dau ddyddiadur sydd ar gael, un yn ymestyn o 30 Mawrth 1734 i 8 Mehefin 1743; y llall o 1 Awst 1747 i 28 Medi 1760. Y maent yn fwnglawdd o wybodaeth am Fôn, yn enwedig cwmwd Talybolion : materion teuluol, arferion cymdeithasol, trefniadau eglwysig. Llawn o ragfarnau rhyfedd hefyd; beirniadaeth lem ar bregethu rheithor Llanfechell er bod hwnnw'n dipyn o
CADWALADR (d. 664), tywysog celai'r beirdd eu cymhellion i ymladd dros annibyniaeth Cymru. Mynnai Harri VII ei fod yn disgyn o'r arwr poblogaidd hwn yn yr eilfed-radd-ar-hugain (Wynne, 336), ac yr oedd arwydd draig goch Cadwaladr ar un o'r tair baner a gyflwynodd ef i eglwys S. Paul, Llundain, yn 1485. Eithr fe geir Cadwaladr yn cael ei ddynodi mewn modd cwbl wahanol hefyd - Cadwaladr Fendigaid, nawddsant Llangadwaladr ym Môn

Search results

1 - 12 of 403 for "Môn"